RYS HISTORYCZNY
KRUŻLOWA
Najstarsza wzmianka historyczna o Krużlowej pochodzi z 1335 r. Wieś powstała jednak znacznie wcześniej, przypuszczalnie w drugiej połowie XIII w. Mimo bliskiego sąsiedztwa z Grybowem nie wchodziła do grybowskich dóbr królewskich, ale od początku była wsią prywatną i to niewątpliwie bardzo znaczącą wśród okolicznych miejscowości. Stanowiła własność rycerską możnego w południowej Polsce rodu Pieniążków herbu Odrowąż. Antenaci tej rodziny przybyli do Krużlowej w XIV w. i obrali ją za swe rodowe gniazdo. Czasy świetności wsi wiążą się z osobą Jana Pieniążka (ok. 1470 – 1532), sędziego ziemskiego krakowskiego, starosty sądeckiego i nowotarskiego, bliskiego współpracownika króla Zygmunta Starego. W 1520 r. Jan Pieniążek ufundował w Krużlowej kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP.
Pierwotna bryła świątyni składała się z trójbocznie zamkniętego prezbiterium oraz nawy głównej zbudowanej na planie prostokąta. Nieco później dobudowano murowaną zakrystię i dzwonnicę. Pozycja społeczna Jana Pieniążka oraz jego obeznanie w sztuce miało niebagatelny wpływ na wystrój kościoła, o czym świadczy wiele zabytków zdobiących krużlowską świątynię. W ciągu wieków była ona wielokrotnie poddawana zabiegom konserwatorskim,
które miały miejsce w r. 1785, 1894, 1932/3, 1942 i 1967/8.
Parafia Krużlowska obejmuje swym zasięgiem trzy wsie: Krużlowę Wyżną, Krużlowę Niżną oraz Starą Wieś. W latach1987 – 2003 został wybudowany w Krużlowej nowy kościół parafialny, konsekrowany 3 sierpnia 2003 roku przez ks. bpa Wiktora Skworca. Monumentalna budowa zdumiewa architektonicznym rozmachem. Ten gmach świątynny został wybudowany ofiarami i pracą parafian. Ta wspaniała świątynia – jak zwykł mówić jej budowniczy ks. Kazimierz Stępień – jest największym cudem Chrystusa Przemienionego w Krużlowskim Sanktuarium. W głównym ołtarzu znajduje się cudowny obraz Przemienienia Pańskiego, umieszczony w specjalnym kasetonie, zasłaniany i odsłaniany obrazem Jezusa Ukrzyżowanego przy dźwiękach fanfar.
Nieopodal starego kościółka, przy drodze do Starej Wsi, stoi renesansowa figura przydrożna. Powstała w 1556 roku z inicjatywy właściciela wsi Krzysztofa Pieniążka herbu Odrowąż. Legenda głosi, że w miejscu fundacji kamiennego obelisku zginął, spadając nieszczęśliwie z konia, jedyny syn Krzysztofa. Ojciec chcąc uczcić jego pamięć wzniósł na miejscu tragedii okazałą, liczącą prawie cztery metry wysokości figurę z piaskowca. Wszystko wskazuje na to, że jest dzieło zawodowego rzemieślnika. To zabytkowe dzieło, zniszczone przez lata, zostało w 2002 roku odrestaurowane i zakonserwowane. W ten sposób ocalał jeden z najstarszych tego typu zabytek kamiennej architektury.1